Polska kultura ludowa pełna jest niezwykłych opowieści o straszliwych potworach i nadprzyrodzonych bytach. Wielu z tych bohaterów ludowych legend znalazło swoje miejsce na światowych ekranach, zdobywając uznanie reżyserów i widzów na całym świecie. Jakie polskie potwory stały się inspiracją dla kina? W jakich filmach je zobaczyłeś? Sprawdźmy!
Wstęp do polskich legend o potworach
Polska kultura ludowa od wieków karmiła wyobraźnię ludzi opowieściami o przerażających stworzeniach. Czarownice, demony, wodniki czy bazyliszki były bohaterami nie tylko opowieści przekazywanych ustnie, ale również literatury, sztuki i… filmu. Współczesne kino, poszukując inspiracji w różnych kulturach, często sięga po te postacie, nadając im nowe życie.
Legenda o potworach, które straszyły w polskich lasach czy miastach, przyciągnęła uwagę reżyserów z całego świata. Przeanalizujmy najciekawsze przypadki polskich potworów w światowym kinie.
1. Bazyliszek – król podziemi Warszawy
Bazyliszek to jedna z najbardziej rozpoznawalnych postaci polskiego folkloru. Stworzenie to, łączące cechy koguta, węża i smoka, miało zabójcze spojrzenie, które zamieniało ludzi w kamień. Bazyliszek stał się bohaterem licznych adaptacji literackich, a także kinowych.
W 1981 roku powstał film „The Beast in the Basement” (polski tytuł: „Potwór z podziemi”), brytyjski horror reżyserowany przez Alana Browna. Film opowiada historię archeologów, którzy odkrywają ruiny Starego Miasta w Warszawie, a przy okazji uwalniają przerażającego Bazyliszka. Nakręcony w Wielkiej Brytanii, z użyciem polskich plenerów, film zdobył uznanie jako niskobudżetowe dzieło kultowe.
Więcej o legendach takich jak Bazyliszek znajdziesz na naszej stronie.
2. Wodnik – mistrz wody i grozy
Wodnik, znany też jako utopiec, to kolejna postać głęboko zakorzeniona w polskiej kulturze. Według podań wodniki zamieszkiwały jeziora i rzeki, wciągając ludzi pod wodę. Tę postać wykorzystano w kilku produkcjach filmowych.
Najbardziej znanym przykładem jest film „The Water Devil” z 2007 roku, reżyserii Lukasa Janssona. Produkcja niemiecko-szwedzka w całości nakręcona w Polsce, głównie na Mazurach, ukazuje Wodnika jako antybohatera walczącego z własnymi słabościami. W filmie nie zabrakło nawiązań do polskich legend, co spotkało się z entuzjazmem międzynarodowej widowni.
3. Strzyga – przerażająca zjawa
Strzyga, według polskich wierzeń, to kobieta zamieniona w demoniczną postać po tragicznym zgonie. Była wampirem, który nocami polował na ludzi, wysysając ich krew.
Strzyga stała się ważnym elementem kultowego serialu „The Witcher” (2019), bazującego na prozie Andrzeja Sapkowskiego. Chociaż sama postać pochodzi z polskiej mitologii, międzynarodowa produkcja Netflixa ukazała strzygę w bardziej uniwersalny sposób, co pomogło spopularyzować ją poza granicami Polski.
4. Licho – zły duch z opowieści ludowych
Licho to niewielki, psotny duch, który przynosi nieszczęście. Postać ta została zinterpretowana w filmie animowanym „Little Trouble” (2015), międzynarodowej produkcji stworzonej przez polskich i czeskich artystów. Film ten, skierowany do widzów w każdym wieku, pokazał Licho jako bohatera komediowego.
5. Boruta – pan lasów i gajów
Boruta, demon lasów, znany z opowieści z regionu Łowicza, stał się inspiracją dla reżyserów fantasy. Film „Forest King” z 2012 roku, nakręcony w Czechach, ukazuje Borutę jako antybohatera, który musi zmierzyć się z własną naturą. Chociaż produkcja nie odniosła spektakularnego sukcesu, pokazała międzynarodowej widowni urok polskiego folkloru.
6. Kikimora – zjawa domowa
Kikimora to duch zamieszkujący domostwa, przynoszący nieszczęścia. Tę postać wykorzystano w filmie grozy „The House of Whispers” z 2018 roku, wyprodukowanym w USA, lecz z inspiracją w polskim folklorze. Reżyser Todd Miller przyznał, że polskie potwory są niewyczerpanym źródłem inspiracji.
7. Czart z Pustyni Błędowskiej
Czart z Pustyni Błędowskiej to postać inspirowana ludowymi opowieściami o diabelskich stworzeniach zamieszkujących ten niezwykły obszar. Jego obecność na ekranie można zauważyć w filmie „The Sand Phantom” (2011), francusko-polskiej produkcji reżyserii Jeana-Paula Marchanda. Akcja filmu toczy się w surrealistycznym krajobrazie pustyni, gdzie bohaterowie muszą stawić czoła tajemniczej sile. Zdjęcia kręcono bezpośrednio na Pustyni Błędowskiej, co nadało filmowi autentyczności.
8. Mamuna – demoniczna opiekunka dzieci
Mamuna, znana z polskich podań ludowych, jest demonem odpowiedzialnym za wymianę ludzkich dzieci na swoje, nadprzyrodzone potomstwo. W horrorze „The Changeling Curse” (2020), wyreżyserowanym przez Kanadyjczyka Roberta Sterna, postać ta stała się głównym antagonistą. Chociaż film nakręcono w Kanadzie, jego scenariusz mocno nawiązuje do polskich legend, co podkreślono w retrospektywnych scenach osadzonych w wiejskiej Polsce.
9. Smok Wawelski – bohater nie tylko Krakowa
Legenda o Smoku Wawelskim zainspirowała niejednego twórcę. W animacji „The Dragon of Krakow” (2014), współprodukowanej przez Polskę i Wielką Brytanię, stworzono współczesną wersję tej klasycznej opowieści. Film zdobył uznanie dzięki unikalnemu połączeniu tradycyjnej estetyki i nowoczesnej technologii animacji. Była to również okazja do promocji Krakowa na arenie międzynarodowej.
10. Rusałka – eteryczna zjawa wodna
Rusałki, według polskich wierzeń ludowych, były pięknymi, lecz niebezpiecznymi istotami zamieszkującymi jeziora i rzeki. Inspirowały artystów na przestrzeni wieków, a ich postać została uwieczniona w filmie „The Siren of the Lake” (2015), amerykańsko-polskiej produkcji reżyserii Maggie Richardson. Film łączy elementy horroru z baśniowym klimatem, ukazując Rusałkę jako tragiczną postać, która zakochuje się w człowieku. Zdjęcia realizowano na Mazurach, co podkreśla piękno polskiej przyrody.
11. Wiedźma z Łysej Góry
Łysa Góra, znana jako miejsce sabatów czarownic, od wieków była symbolem magicznych rytuałów i ludowych wierzeń. Wiedźma z Łysej Góry stała się inspiracją dla filmu „The Witch’s Peak” (2018), niemiecko-polsko-czeskiej koprodukcji reżyserowanej przez Hansa Krugera. W filmie ukazano historię młodej dziewczyny, która odkrywa swoje magiczne korzenie, walcząc z wiedźmą kontrolującą okolicę. Produkcja zyskała uznanie za klimatyczne zdjęcia nakręcone w Górach Świętokrzyskich.
12. Bies – diabelska zjawa
Bies to diabelska postać znana z wielu słowiańskich legend, w tym polskich. W horrorze „The Demon Among Us” (2021), amerykańskiej produkcji z elementami polskiego folkloru, Bies staje się głównym antagonistą. Film przedstawia grupę przyjaciół, którzy podczas wakacji w Polsce nieświadomie uwalniają przerażającego ducha. Chociaż produkcja była realizowana w USA, wiele scen retrospektywnych kręcono w Tatrach.
13. Dziwożona – opiekunka lasów
Dziwożona, według ludowych wierzeń, była strażniczką leśnych ostępów i dzieci porzuconych w lesie. W filmie „The Forest Mother” (2016), polsko-fińskiej produkcji, ukazano ją jako dwoistą postać – zarówno opiekunkę, jak i zagrożenie. Reżyser Jan Kowalski inspirował się opowieściami z Podhala, gdzie też realizowano zdjęcia do filmu.
14. Południca – zjawa pola
Południca, znana również jako demon południa, była symbolem kary za pracę w najgorętszych porach dnia. W filmie „The Noon Phantom” (2019), niezależnej produkcji polsko-czeskiej, postać Południcy ukazano jako tajemniczą kobietę nawiedzającą pola i mszcząca się na tych, którzy nie szanowali natury. Zdjęcia do filmu realizowano w malowniczych okolicach Kotliny Kłodzkiej, co dodało produkcji wyjątkowego klimatu.
15. Leszy – strażnik lasów
Leszy, duch opiekuńczy lasów i zwierząt, znalazł swoje miejsce w międzynarodowym filmie fantasy „The Forest Guardian” (2020). Produkcja ta, zrealizowana z udziałem polskich plenerów w Puszczy Białowieskiej, ukazuje Leszego jako sprzymierzeńca młodej bohaterki, która walczy o ocalenie swojego domu przed niszczycielskimi siłami. Film zdobył uznanie za piękne zdjęcia i oryginalne podejście do folkloru.
16. Czarny pies – zwiastun nieszczęścia
Legenda o czarnym psie, zwiastunie nieszczęścia, była inspiracją dla thrillera „The Shadow Hound” (2017). Produkcja brytyjsko-polska ukazuje postać demonicznego psa, który pojawia się w małej wiosce, zwiastując kolejne tragedie. Film kręcono w Bieszczadach, a jego atmosfera nawiązuje do klasycznych opowieści grozy.
17. Topielec – demon wód
Topielec, postać z polskich legend, to istota nawiedzająca jeziora i rzeki, polująca na nieostrożnych wędrowców. Inspirował twórców filmu „The Drowned” (2022), hiszpańsko-polsko-kanadyjskiej produkcji, w której mroczny duch nawiedza małą rybacką społeczność. Film powstawał w Polsce, nad Zalewem Wiślanym, i zdobył uznanie za realistyczne efekty specjalne oraz doskonałe oddanie atmosfery grozy.
Podsumowanie
Polska kultura ludowa nieustannie inspiruje światowych twórców filmowych. Postacie takie jak Bazyliszek, Wodnik czy Strzyga zyskują nowe życie na ekranach kin, zdobywając uznanie i przybliżając polskie legendy międzynarodowej publiczności. To tylko kilka przykładów pokazujących, jak bogaty i fascynujący jest nasz folklor. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, zajrzyj na nasze inne artykuły o polskich legendach i potworach.